6. Isertitat agguataarneqarneri
Kapitalimi uani inuiaqatigiinni isertitat agguataarneqarneri imaluunniit isertitat assigiinngissutaat saqqummiunneqarput. Nunanut Avannarlernut EU-mullu sanilliussisoqarpoq. Naggasiullugulu ilaqutariinni meerartalinni isertitat assigiinngissutaat immikkut naatsorsuiffigineqarlutik saqqummiunneqarput.
Kalaallit Nunaanni ilaqutariit akornanni isertitat agguataarneqarnerini misissuinermi isertitat atoriaannaat annertussusaat atorneqarpoq, isertitani ilaqutariit annertussusaat ukiuisalu qanoq inissisimaneri sanilliunneqarsinnaasunngorniarlugit.
Pineqartuni agguataarinermi uuttuutit pingasut atorneqarput, isertitallu agguataarneqarnerini immikkut tamarmik nassuiaateqarlutik:
· Gini-koefficienti
· Piitsuussusermut qanissuseq
· S80/20
Uuttuutit pingasut tamarmik The European Union Statistics on Income and Living Conditions (EU-SILC)-mi maleruagassat malillugit naatsorsorneqarput, EU-SILC-milu OECD-mi piumasaqaatit tamaasa angusimavaat nunanut allanut sanilliunneqarsinnaalluarlutik. Takuuk kapitali 7-imi immikkoortoq 7.6.
Isertitat agguataarneqarnerat inuiaqatigiit akornanni isertitat qanoq naligiitsiginerannik imaluunniit nikingatiginerannik taamaallaat takutitsisuunngilaq. Isertitalli agguataarneqarneri inuunermi assigiinngitsunik inissisimaffinnik aamma takussutissaasinnaavoq. Assersuutigalugu inuusuttut ilinniakkamik ingerlatallit nalinginnaasumik appasissunik isertitaqartarput, ilinniakkalli naammassinerani inuussutissarsiornermi misilittagaqarnerulernermi aamma qaffakkiartortunik. Taamatuttaaq inuiaqatigiinni isertitat assigiinngissitaarnerinut peqqutaasinnaavoq inuit ataasiakkaat appasinnerusunik isertitaqarniarlutik namminneq aaliangertarneri, assersuutigalugu piffissap ilaannaatigut sulisarnikkut.
6.1 2002-miit 2024-mut Kalaallit Nunaanni isertitat agguataarneqarneri
Uuttuutit assigiinngitsut pingasut immikkut sammiveqaraluartut tamarmik ineriartornermi assingusunik takutitsipput. 2004-imiit 2005-imut assigiinngissummi kiisalu piitsuussutsimut qanissusermi annertuumik appariaateqartoqarnera pingaartumik malunnarpoq. 2005 aallarnerfigalugu akileraartarnermut inatsimmi allannguutit atuutsinneqalernerannik tamanna peqquteqarsinnaavoq.
Isertitanit akileraartussap akissarsiaasa ilanngaatissaa 40.000 kr.-miit 48.000 kr.-mut qaffanneqarpoq, nalinginnaasumillu akissarsianut ilanngaat 8.000 kr-miit 10.000 kr.-nut qaffanneqarluni, akileraartarnermullu pct.-i 2 procentpointimik qaffappoq. Allannguutit isertitakinnerusut akileraarnikinnerulersippaat, isertitaqarnerusartullu akileraarnerusalerlutik, tamakkiisumilli isigalugu akileraarutit allannguuteqarujussuanngillat.
2020-mi isertitat aallaavigalugit suliffeqarnermut nunaqavissunut tapi akileraarutaasussaanngitsoq atuutsinneqalerpoq. Tapi sulinermut ilanngaammik taaguuteqartinneqartoq akunnattumik appasinnerusunillu isertitallit atoriaannarnik annertunerusunik isertitaqalernerannik tamanna kinguneqarpoq.
Immikkut maluginiaqquneqarpoq 2016-imiit 2017-imut nikeriarneq ilaatigut utoqqalinersiassanut nunani allaniittunut akiliilernermi akileraartalerneq pissutaasut ilagimmassuk. Tamanna assigiinngisitaarnernut uuttuutinut 2017-imoortunut naatsorsuutinut sunniuteqarpoq.
Gini-koefficienti
Assigiinngisitaarnernut nassuiaat nunarsuarmi atorneqarnerpaaq tassaavoq Gini-koefficienti, isertitat assigiinngisitaarneri Gini-koefficinti atorlugu takuneqarsinnaasarpoq. Koefficienti kisitsisaavoq 1-ip 100-llu akornaniittoq. Gini-koefficienti 0-imut qaninnerugaangami isertitat assigiinngisitaarneri annikinnerusarput, inuiaqatigiinnilu naligiissaarnerusumik isertitat inissisimasarlutik.
Kalaallit Nunaanni Gini-koefficienti 2002-miilli qaffakkiartuaarpoq, tamatuma takutippaa inuiaqatigiinni isertitat eqqarsaatigalugit nikingassut annertusiartortoq. 2017-imi qaffasinnerpaasimavoq 36,0-iulluni tamatumalu kingorna 2018-imi 34,9-mut aamma 2019-imi 34,6-imut apparsimalluni. 2020-mi nikingassut 2018-misut 34.9-mut qaffaqqippoq, titartagaq 6.1. takuuk. Kingullermik, uligissuseq appariarpoq 2021-2024-mut piffissami, 2009-miilli appasinnerpaaffianut.
2017-imi isertitat nikingassutaat piviusumi qaffasinnerpaajunngilaq. 2017-imi isertitat atoriaannaat naligiissinnerannut 2017-imi januaarip aallaqqaataani akileraarutigineqartalersut sulisitsisullu utoqqalinersiaqalernissamut Kalaallit Nunaata avataanut akileraarutaat tassani ilaammata. Taakku aatsaat 2018-imi immikkoortinneqarsinnaalerput, Akileraartarnermut Aqutsisoqarfiup akileraarutinut nalunaarsuutaat malillugit, isertitat tamakkiisut katinneri, isertitat atoriaannaat aamma annertussusaat tassani piiarneqarsinnaalermata. Titartagaq 6.1-imi takutinneqartumit 2017-imi assigiinngissutsip eqqortup annikinnerulaarsimanissaa tassani naatsorsuutigineqassaaq.
Titartagaq 6.1 Gini-koefficienti. 2002-2024
Najoqqutaq: https://bank.stat.gl/INNIU101
Pissutsit piviusut malillugit naligiivissortunik isertitallit akuttusoorujussuupput. Gini-koefficientip pitsaaqutigaa kisitsit ataaseq atorlugu isertitakinnerpaat isertitaqqortunerpaallu qanoq nikingatiginerannik takutitsisinnaagami. Taamaasilluni ajornanngitsuaqqamik isertitat assigiinngisitaarnerat nassuiarneqarsinnaalersillugu.
Gini-koefficientimi isertitat qanoq qaffasitsiginerat koffecientimi apeqqutaatinneqannginnera taamaattoq ajoqutaavoq. Gini-koefficienti atorlugu takusinnaanngilarput piitsuunerpaat piitsuunerulersimanersut. Gini-koefficientili qaffakkiartoraangat takuneqarsinnaasarpoq isertitaqqortunerpaat isertitaqqortusiartornerat isertitakinnerpaanut sanilliullugit sukkanerunersoq, taamatullu inuiaqatigiinnilu nikingassut annertusigaluttuinnartoq.
Piitsuussusermut qanissuseq
Piitsuussusermut qanissuseq tassaavoq piitsuussutsip inuiaqatigiinni inooriaatsimut uuttuunneqarnera. Piitsuussusermut qanittutut naatsorsorneqarput inuiaqatigiinni amerlanerusut akissaqartinneqartunut akissaqanngippata, isertitat tamakkerlutik naligisa qeqqanni inissisimasutut taaneqarlutik. Innuttaasut affai appasinnerusunik isertitallit affaalu qaffasinnerusunik isertitallit isertitat nalingisa qeqqaniittoq annertussuseq atorlugu immikkoortinneqartarput.
Piitsuussusermut qanissuseq uuttorniaraani isertitat kisiisa isigisariaqanngillat, pigisanit nalilinnit inuuniuteqarluni appasinnerusunik isertitaqarnissaq toqqarneqarsimasinnaammat. Massakkumuugallartoq Naatsorsueqqissaartarfimmit pigisat nalillit pillugit kisitsisitigut paasissutissiortoqartanngilaq, piitsuussusermullu qanissuseq ilaqutariinni isertitat atoriaannaat annertussusaat malillugit naatsorsorneqartarpoq.
2024-mi ilaqutariit isertitaanut nalunaarsuiffik ilaqutariinnik 28.290-inik imaqarpoq. Ilaqutariinni taakkunani inuit katillugit 53.542-iupput. Piitsuussutsimut qanissutsip kisinneqarnerani ilaqutariit ataasiaakkaat isertitaasa atoriaannaat annertussusaat ilaqutariinni inunnut tamanut agguaanneqarput. Annertussusermut uuttuut atorlugu ilaqutariit atoriaannartut isertitaat inuit amerlassusaannut uuttorneqarpoq, ilaqutariinni pineqartuni inuit isertitaasa atoriaannaat annertussusaat assigiilersillugit.
Titartagaq 6.2-mi takutinneqarpoq isertitanut appasissunut killiliussat malillugit, isertitat naligisa qeqqani 40 pct.-it, 50 pct.-it 60 pct.-illu ataanni inissisimasunut, kisitsineq. 2024-mi inuit 9.584-t, 18 pct.-inik annertussusillit, appasissunillu isertitallit isertitat nalingisa qeqqanni 60 pct.-it ataanni inissisimasutut. Isertitakinnerusut isertitat annertussusiisa qeqqanni 60 pct.-illu ataani inissisimasut tallimaagaangata ataaseq piitsuussusermut qanittumi inissisimasartoq tamanna isumaqarpoq.
Isertitanut appasinnerusunut killissaq isertitat annertussusii qeqqani 40 pct.-inut apparaanni 2024-mi inuit 3.909-it, 7,3 pct.-inik annertussusillit, piitsuussusermut qanittutut taaneqarsinnaapput. 2010-p kingornali taakku 5-8 pct.-inik annertussuseqartarput.
Titartagaq 6.2 Piitsuussusermut qanissutsit uuttuutaat. 2002-2024
Ilaqutariinni najugaqartunut ROP40, ROP50 aamma ROP60 isertitat tamakkerlutik nalingisa qeqqanni 40 pct.-it, 50 pct.-it aamma 60 pct.-it ataallugit isertitalinnut uuttuutaapput.
Malugiuk: Kisitsisit 2023-meersut aamma 2024-meersut kisitsisaagallarput.
Najoqqutaq: https://bank.stat.gl/INNIU101
Isertitakkaat isertitakitsullu akornanni nikingassut (S80/20)
S80/20 nikingassutsinut uuttuutaavoq isertitaqqortunerpaat 20 pct.-ii aamma isertitakinnerpaat 20 pct.-iisa assigiinngissutaannik nassuiarneqartartoq. S80/20 atorlugu takuneqarsinnaavoq ilaqutariit isertitaasa assigiinngisitaarneranni isertitaqarnerpaat aamma isertitakinnerpaat nikingassutaat. Uuttuut nunat tamalaat akornanni isertitat nikingassutaannut nassuiaatitut atorneqarajuppoq.
Isertitakitsut aamma isertitaqqortuut imminnut nikingassusaat Gini-koefficientimitulli ipput. 2024-mi Kalaallit Nunaanni S80/20 malillugu uuttuut 5,4-imiippoq, takuuk titartagaq 6.3. Tamanna ilaqutariit qaffasinnerusumik isertitallit ilaqutariinnit isertitakinnerusunit 5,4-imik qaffasinnerusumik atoriaannarnik isertititaqarnerannik isumaqarpoq.
Titartagaq 6.3 Ilaqutariit isertitakkaat isertitakitsullu akornanni nikingassut. 2002-2024
Titartakkami takutinneqarpoq S80/20, isertitaqqortunerpaat 20 pct.-iisa aamma isertitakinnerpaat 20 pct.-iisa nikingassusaat. S80/20 qaffasinnerugaangami nikingassut annertunerusarpoq, appasinnerugaangamilu annikinnerusarluni.
Malugiuk: Kisitsisit 2023-meersut aamma 2024-meersut kisitsisaagallarput.
Najoqqutaq: https://bank.stat.gl/INNIU101
6.2 Nunat tamalaat akornanni sanilliussineq
Titartagaq 6.4 aamma 6.5 malillugit Kalaallit Nunaanni ilaqutariit akornanni isertitat nikingassutaat, piitsuussusermut qanissutsimi kisitsisit assigalugit, nunanut avannarlernut allanut sanilliussinermi qaffassissusaat annertuneruvoq.
Titartagaq 6.4 Nunani Avannarlerni EU-milu Gini-koefficienti
Najoqqutaq: https://bank.stat.gl/INNIU101, EU-SILC aamma Nordisk Ministerråd.
Titartagaq 6.5-imi takutinneqarpoq piitsuussusermi qanissuseq isertitanut killigititani isertitat tamakkiisut annertussusiisa qeqqani 60 pct.-it ataallugit inissisimasunut. Nunat ilanngunneqarsimasut akornanni Kalaallit Nunanni piitsuussusermut qanissuseq qaffasinnerpaavoq. Sverige-mi piitsuussusermut qanissuseq EU-mi agguaqatigiissitsinertulli annertutigaaq, kisianni Island-imiit, Danmark-imiit, Finland-imiit Norgemiillu annertunerulluni.
Titartagaq 6.5 Nunani Avannarlerni EU-milu piitsuussusermut qanissuseq
Malugiuk: Kalaallit Nunaannut kisitsisit kisitsisaagallarput. Piitsuussusermut qanissutsimut uuttuut ROP60 malillugu ilaqutariinni inissisimasut isertitat annertussusiisa qeqqanni 60 pct. ataallugu isertitallit uani takutinneqarput.
Najoqqutaq: https://bank.stat.gl/INNIU101, EU-SILC aamma Nordisk Ministerråd.
Nunat tamalaat akornanni sanilliussinerit mianersuunneqassapput. The European Union Statistics on Income and Living Condition (EU-SILC)-mi nikingassutsinut naleqqersuutit maleruagassallu sapinngisamik najoqqutarineqartartut, assigiinngissitaartunik naatsorsuinermi periuseqarsinnaammata. Kalaallit Nunaanni aamma Danmark-imi, nunat ataasiakkaat assigalugit, isertitat positiviusut aamma negativiusut tamaasa nikingassutsinut misissuinermi ilanngunneqartarput. Taassuma saniatigut Kalaallit Nunaanni piniarnermi aalisarnermilu pisanik imminut pilersorneq aningaasaqarnikkut tapertaasartoq annertuvoq, isertitat kisitsisitigut paasissutissaannik naatsorsuinermi ilanngunneqartanngitsoq.
6.3 Ilaqutariit meerartallit akornanni isertitat agguataarneqarneri
Immikkoortumi matumani ilaqutariit minnerpaamik ataatsimik 18-illu ataallugit ukiulimmik meerartallit Gini-koefficienti malillugu naatsorsuutaat. Immikkoortoq 6.1-imi nassuiarneqareersutut kisitsinermi periaaseq atorneqarpoq.
Nuna tamakkerlugu Gini-koefficientimi ineriartornermi inissisimaneq aamma ilaqutariinnut meerartalinnut atuuppoq, takuuk titartagaq 6.6. Ilaqutariinni meerartalinni Gini-koefficienti, nuna tamakkerlugu ilaqutariit tamakkerlutik isertitaannut naatsorsuutinit tamanit, appasinnerusumik inissisimavoq, tamannalu ilaqutariinni inunnut tamanut isertitat naligiissaartumik agguaanneqarsimanerinut takussutissaavoq.
2008-mi ilaqutariinnut meerartalinnut Gini-koefficienti qaffakkiartuaarsimavoq, ilaqutariit meerartallit akornanni isertitat nikingassutaasa annertunerunerannik isumaqartumik. Ukiumilu pineqartumi takuneqarsiinnaavoq ilaqutariinni tamani killormut nikingassut annikinnerulerluni ingerlasimasoq. 2008-mi, 2007-mut 2009-mullu naleqqiullugit, nikingassutsip annertunerulernera ilaatigut akileraarutaasussaanngitsunik pisortanit ikiorsiissutit annikinnerusut naatsorsorneqarsimanerannik nassuiarneqarsinnaavoq. Taamaattumik 2008-mi ilaqutariit meerartallit akornanni isertitat nikingassutaat annertooq pisortanit ikiorsiissutaasartut naatsorsuutinut ilanngunneqarsimannginnerat tassani peqqutaaqataasinnaavoq.
Titartagaq 6.6 malillugu 2024-mi ilaqutariit tamakkerlutik kiisalu ilaqutariit meerartallit akornanni nikingassutaat qaffariarsimavoq.
Titartagaq 6.6 Gini-koefficienti. 2002-2024
Najoqqutaq: Isertitanut nalunaarsuiffiit ilaqutariinnut tunngasunik immikkut naatsorsuineq.